Historia
W drugiej połowie XIX w. miał miejsce intensywny rozwój warszawskiej Pragi, wraz z ogólnym rozwojem znaczenia Warszawy jako głównego ośrodka miejskiego w kraju. Wśród przyjeżdżających i osiedlających się w tym rejonie byli Rosjanie oraz mieszkańcy wschodniego obszaru zaboru rosyjskiego. Prawosławni wyznawcy stanowili kilkanaście procent wszystkich mieszkańców Pragi, a ludność ta korzystała z cerkwi położonych na lewym brzegu Wisły. W związku z tym wielokrotnie zwracano się do biskupa warszawskiego o podjęcie budowy nowej świątyni. W listopadzie 1865r. zyskał on zgodę namiestnika i dwa lata później biskup ogłosił rozpoczęcie budowy. Strategiczny charakter budowy oraz świetny punkt komunikacyjny (naprzeciw Dworca Wileńskiego) cerkwi sprawił, że architekt Świętego Synodu Nikołaj Syczew już w 1867r. przedstawił gotowy projekt i kosztorys. Wprowadzono kilka istotnych zmian, które miałyby upodobnić cerkiew do świątyń Kijowa. Po zmianach w projekcie budynek miał powierzchnię 776 metrów kwadratowych i był przygotowany do równoczesnego udziału 800-1000 osób w nabożeństwie.
Architektura
Kamień węgielny pod budowę cerkwi został położony 14 czerwca 1867 roku. Obiekt był gotowy w stanie surowym pod koniec 1868r., a prace nad urządzeniem wnętrz zakończono w ciągu kolejnych sześciu miesięcy. Cerkiew była pierwszą całkowicie samodzielną architektonicznie świątynią prawosławną w Warszawie. Przy budowie cerkwi pracowali wyłącznie artyści rosyjscy.
Budynek powstał na planie krzyża greckiego i posiada pięć cebulastych kopułz krzyżami prawosławnymi, położonych na ośmiobocznych bębnach. Główne wejście do cerkwi zlokalizowano od zachodu i zamknięto półkolistym portykiemz podwójnymi półkolumnami położonymi na cokołach. Ponad portykiem wykuto biforalne okno z ozdobnym obramowaniem. Od wschodniej strony cerkiew posiada absydęz rzędem półkolistych okien. W jej wnęce znajduje się wizerunek patronki cerkwi. Do końca XIX w. kontynuowano prace nad dalszą dekoracją wnętrza świątyni. Zespół 27 freskówwykonał Siergiej Winogradow: wykonał on na sklepieniu wizerunki m.in. Bogurodzicy, Mojżesza, Dawida i świętych Bazylego Wielkiego, Jana Chryzostoma. W pomieszczeniu ołtarzowym znalazł się fresk Wasiljewa Ostatnia Wieczerzaoraz postać Boga Ojca. Rozmieszczenie wizerunków świętych miało oddawać ich znaczenie w historii zbawienia. Postacie świętych związanych z historią Rusi i Rosji miało przypominać o statusie prawosławia jako religii państwowej.
W 1892 roku w cerkwi pojawił się boczny ikonostas przed ołtarzem św. Jowa Poczajowskiego. Jest on dwurzędowy i zawiera wizerunki Chrystusa, Matki Bożej oraz archanioła Gabriela. Carskie wrota zawierają te same ikony. Według informacji z prasy prawosławnej końca XIX wieku wydawanej w Warszawie, ikonostas ten znajdował się pierwotnie w cerkwi św. Tatiany Rzymianki. W drugim z ołtarzy umieszczono w 1926r. Częstochowską Ikonę Matki Bożej. Ołtarz ten jest wotum dziękczynnym za przetrwanie przez cerkiew akcji rewindykacji prawosławnych obiektów sakralnych. Ponadto w cerkwi znajdowały się dwa piece kaflowe. Pierwotne plany zakładały instalację nowoczesnego i niespotykanego dotąd w cerkwiach oświetlenia gazowego, zaprotestował jednak arcybiskup Joanicjusz, żądając tradycyjnego wykorzystania woskowych świec.
Obecny wygląd kaplicy Męki Pańskiej (kaplica dolna) powstał w II połowie lat 90. XX wieku. We wnętrzu wyeksponowano mozaiki z soboru św. Aleksandra Newskiego, które w 1985r. parafia uzyskała od warszawskiego Muzeum Narodowego. W tylnej części kaplicy zlokalizowano Golgotę. . Główną ikoną dolnej kaplicy jest wariant Iwerskiej Ikony Matki Bożej, dar mnichów z Athos.
Cerkiew od 1921 roku posiada status soboru metropolitalnego. Po akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych w II RPstała się jedną z dwóch wolno stojących prawosławnych świątyń w Warszawie. Jest główną cerkwią Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.